Het orgel van de Sint-Niklaaskerk van Edingen : van oud naar nieuw

Door Jean-Paul Bellin, Voorzitter van de Kerkfabrieksraad van de Sint-Niklaaskerk van Edingen

Net voor de restauratie van de Sint-Niklaaskerk (1962-1964), wordt het orgel achteraan in de kerk geplaatst, op de renaissance orgelgalerij. Na de vrijlating van het grote glas-in-loodraam boven de ingangsdeur, neemt het nieuwe orgel in 1964 weer zijn oude plaats in, namelijk in de zijkapel dichtbij het koor, op de plaats van het altaar der Gesneuvelden. Alle oude pijpen van het oude orgel Schyven konden gelukkig worden hergebruikt.

Het orgel, gerestaureerd door Thunus uit Malmedy, vertoont echter al snel gebreken, veroorzaakt door zowel het ontwerp als door de plaatsing; het instrument is onbetrouwbaar. De kerkfabriek moet regelmatig restauraties laten uitvoeren om het instrument bruikbaar te houden voor erediensten en concerten.

Na verloop van tijd, en in het bijzonder vanaf het jaar 2000, stapelen de technische problemen zich op. Het instrument veroudert slecht en orgelbouwers kunnen geen degelijk onderhoud meer garanderen gezien het hoog aantal onderdelen dat te vervangen is. Om die reden wenst, begin 2004, de orgelmakerij Schumacher uit Eupen te stoppen met het jaarlijkse onderhoud. De orgelmaker Benoit Marchand uit Perwez-lez-Haillot neemt de taak vanaf dat moment over. Opnieuw in 2004, wordt de orgelmaker gevraagd om dringende werkzaamheden uit te voeren teneinde het instrument in stand te kunnen houden. Een grotere herstelling vindt vervolgens plaats in 2005.

In 2013 waarschuwt Benoit Marchand de kerkfabriek dat het volledige potentieel van restauratiemogelijkheden is uitgeput en dat hij zijn reputatie niet langer op het spel wenst te zetten. Op 17 maart overhandigt hij een nauwkeurige probleeminventarisatie ter ondersteuning van de besluitvorming over de toekomst van het instrument.

De kerkfabriek vraagt eveneens een expertise aan bij afdeling kerkorgels van de Diocesane Commissie van het Bisdom van Doornik dewelke haar verslag op 8 april 2013 overhandigt.

De conclusies van beide analyses zijn identiek: het herstellen van het instrument zou veel te duur zijn en bovendien weinig interessant op artistiek vlak vooral omdat de fundamentele conceptiegebreken nog steeds aanwezig zouden zijn. De enige oplossing is het bouwen van een nieuw orgel.

De kerkfabriek kampt met een ernstig probleem omdat het orgel wordt gebruikt voor de erediensten, de concerten en de orgellessen van de Muziekacademie van Edingen. Het gebruik van het instrument wordt onbetrouwbaar.

De decanale kerk wil beschikken over een orgel van kwaliteit. Een nieuw instrument met 3 klavieren en 36 registers betekent een uitgave van ongeveer € 800.000.

In 2013 neemt de kerkfabriek contact op met het Bisdom van Doornik om na te gaan of er in niet meer gebruikte kerken geen orgels te koop staan.

Bezorgd om een definitieve maar vooral om een betrouwbare oplossing op lange termijn te vinden, stelt de kerkfabriek, na grondig onderzoek, een dossier samen waar ze alle mogelijkheden in overweging neemt.

Een eerste dossier om het oude orgel af te breken wordt ingediend bij de Openbare Dienst Erfgoed van Wallonië daar het gebouw geklasseerd is. Al snel blijkt dat geen enkele subsidie zal toegekend worden voor de aankoop van een nieuw instrument. De kerkfabriek gaat vervolgens na of het financieel mogelijk is een tweedehands orgel te kopen. Wel zou ter financiering een stuk grond verkocht moeten worden.

In 2015 ontdekt Michel Van den Bossche, organist-titularis, het te koop gestelde Detlef Kleuker orgel in de protestantse kerk van Bielefeld (Westfalen). Op 14 december van hetzelfde jaar trok hij er met Guido Schumacher, orgelbouwer in Eupen, naartoe met als doel het instrument zowel op technisch als muzikaal vlak te onderzoeken. Er wordt een compleet verslag opgemaakt over de buitengewone kwaliteiten van het instrument.

Alle opgestelde rapporten worden vervolgens aan experten voorgelegd. De orgelcommissie van het Bisdom van Doornik en de Koninklijke Monumentencommissie, Sites en Opgravingen benadrukken onmiddellijk dat het kwalitatief over een niet te missen kans gaat en dit, aan een bovendien redelijke prijs.

Alle administratieve procedures worden onmiddellijk gestart. De fabriek vraagt het Edingse architectenbureau Coster-Vanden Eynde een administratief en technisch dossier in te dienen bij de Cel voor Orgelerfgoed. Aan de bissdom van Doornik wordt de toestemming gevraagd om een stuk eigendom van de kerkfabriek te verkopen. Het juridisch dossier wordt toegewezen aan de heer Laurent Snyers, notaris te Edingen. De stad Edingen die het initiatief ondersteunt, verleent tevens de nodige vergunningen en kent een subsidie toe voor de aankoop van het nieuwe orgel.

In 2016 neemt men meerdere administratieve stappen. Vergaderingen enerzijds en diversen interventies met toezichthouders anderzijds vinden plaats om alle dossiers tegelijkertijd af te ronden. Helaas hebben de administraties hun eigen tempo; ondanks de noodsituatie en de verwachtingen om de procedures zo snel mogelijk af te handelen. De organisten moeten nog even geduld hebben !

Ondanks deze beperkingen koopt Guido Schumacher het instrument in Bielefeld. De kerkfabriek bedankt hem trouwens hartelijk voor dit prachtige initiatief. Vanaf 29 augustus 2016 kan het instrument uiteen worden gehaald.

Begin 2017 zijn alle dossiers afgerond en kunnen de werkzaamheden in Edingen eindelijk beginnen. Op 16 januari 2017 beginnen de medewerkers van de orgelmakerij Schumacher met de ontmanteling van het oude orgel. Nadien is het bouwbedrijf Deschuyteneer uit Meslin-l'Évêque aan de beurt: het slaat de gewapende betonplaat uit, herstelt de draagmuur en voert vervolgens de bepleisterings- en schilderwerken uit.

Op 6 maart 2017 starten Guido Schumacher en zijn technische team met het installeren van het Groot Detlef Kleuker Orgel voor het glas-in-loodraam van de Musicerende Engelen van Max Ingrand (1964). Het gaat hier om precisiewerk waarvoor een hoog gekwalificeerd professioneel team nodig is.

De overname van dit tweedehandsinstrument is ongetwijfeld een meerwaarde voor het erfgoed van de kerkfabriek dankzij zijn intrinsieke kwaliteiten, esthetische waarde, de zeer goede staat, de omvang, de aard en harmonisatie die perfect overeenkomen met het volume van de Sint-Niklaaskerk en natuurlijk niet te vergeten, de betaalbaarheid. Ter informatie: het toezichtcomité benadrukt dat dergelijk instrument nieuw ongeveer 1 miljoen euro inclusief BTW kost.

Op het gebied van muziekinstrumentenkunde, is deze aankoop tot buiten de grenzen van Wallonië een echte verrijking van het erfgoed. Het geïnstalleerde exemplaar voldoet aan de grote verwachtingen voor het begeleiden van liturgie, het geven van recitals op hoog niveau en het uitvoeren van een gevarieerd repertoire. Verder kan er opnieuw zoals vroeger, een kwaliteitsvolle muzikale vorming aangeboden worden, in samenwerking met de Muziekacademie van Edingen. De kwaliteit van dit instrument zal vermaarde musici aantrekken voor solo concerten alsook voor orgelconcerten met orkest. Het zal zonder twijfel alle muziekliefhebbers bekoren.

De totstandkoming van dit bijzondere en unieke project is alleen maar mogelijk geweest dankzij de buitengewone inzet en samenwerking van een groot aantal partijen en partners, gedurende meer dan twintig jaar.

Namens de kerkfabriek van Edingen wil ik daarom ook de volgende mensen expliciet bedanken :

• Alle toezichthoudende instanties die sinds het begin het project mee hebben gedragen; te weten de Cel voor Erfgoedzorg, de Bisdom van Doornik en de stad Edingen;
• Het Edingse architectenbureau Coster-Vanden Eynde voor het opstellen van de administratieve dossiers en hun oplettendheid bij de uitvoering van het werk;
• Het Edingse notariskantoor Snyers, voor het juridische luik ;
• De Heren Decourcelle en Carlier, expert binnen hun respectievelijke Commissies, voor hun niet aflatende steun ;
• Guido Schumacher, directeur van de gelijknamige orgelmakerij, voor alle ondernomen stappen in Bielefeld in naam van de fabriek en zijn sterke betrokkenheid bij de uitvoering van de werken ;
• De organisten voor hun vriendelijkheid en geduld en de kosters van de kerk voor hun beschikbaarheid;
• alle leden van de kerkfabriek voor hun inzet in het collectieve beheer van dit dossier en hun betrokkenheid bij de andere openstaande dossiers;
• de parochianen die in de winter meer dan een maand de mis hebben bijgewoond in een onverwarmde kerk!

Samenstelling van de kerkfabriek :

• Jean-Paul Bellin, Voorzitter van de Raad
• Benoit Lobet, Deken Edingen-Opzullik
• Pierre-François Declercq, Penningmeester
• Marc Pirson, Voorzitter der Kosters
• Claude Verstraete, Lid
• Anne-Marie Dufour, Secretaris.